درباره‌ی ماجرای پرسپولیس استیل آذین ـ درباره‌ی آنارشیسم

پریشب برنامه‌ی فوتبالی نود درباره‌ی یک قضاوت پیچیده‌ی اخلاقی بود.
ماجرا از آنجا شروع شد که در دقایق پایانی مسابقه‌ی پرسپولیس و استیل آذین، دروازه بان استیل آذین به نشانه‌ی مصدومیت توپ را در نزدیکی نقطه‌ی کرنر به بیرون می‌زند. بازیکنان پرسپولیس هم اوت را پرتاب می‌کنند و از قضا توپ گل می‌شود.
(برای دوستان فرهیخته‌ای که با فوتبال میانه‌ای ندارند این توضیح را عرض کنم که در فوتبال عرف است که اگر بازیکنی ـ مخصوصاً دروازه بان ـ مالک توپ باشد و خارج از جریان بازی مصدوم شود توپ را به بیرون می‌زند تا با قطع بازی پزشکان بتوانند برای رسیدگی به او وارد زمین شوند. طبق قوانین فوتبال برای ادامه‌ی بازی توپ در اختیار تیم حریف است اما بازیکن حریف اخلاقاً وظیفه دارد توپ را در اختیار تیمی که بازیکنش مصدوم شده قرار دهد. به این می‌گویند fair play ، ما بگوییم بازی عادلانه، منصفانه، جوانمردانه.. همچین چیزهایی.)
اتفاقی که در مسابقه‌ی پرسپولیس و استیل آذین افتاد این بود که همه (غیر از ذی نفعان) قبول داشتند دروازه بان مصدوم نشده و برای تلف کردن دقایق پایانی تمارض کرده است، تصویر هم گواه بود. اما بعضی شک داشتند که آیا تمارض دروازه بان به بازیکنان پرسپولیس این مجوز را می‌دهد که بازی جوانمردانه را رعایت نکنند؟ بحث این بود که اگر رعایت اخلاق به قضاوت شخصی افراد منوط شود و نه یک قانون محکم و لازم الاجرا، آیا بازیکنی که از ابتدای مسابقه مثل اسب دویده و از آدرنالین لبریز است، مخصوصاً وقتی خطر باخت را پیش چشم داشته باشد، هیچوقت به این قضاوت می‌رسد که حریفش واقعاً مصدوم شده و به رسیدگی فوری پزشکی نیاز دارد؟ اساساً می‌شود از چنین آدمی انتظار ترحم داشت؟
نظر سنجی برنامه نود هم در همین رابطه بود. از مردم سئوال شده بود که آیا ادامه‌ی بازی توسط بازیکنان پرسپولیس درست بوده یا نه. بیشتر از سه میلیون نفر در این نظرسنجی شرکت کردند و از این میان حدوداً هفتاد درصد موافق عمل پرسپولیس بودند. رای من به عنوان یکی از این هفتاد درصد هیچ ربطی به پرسپولیسی بودنم نداشت، که از بعد از دور اول مربی‌گری قطبی اصولا پرسپولیسی محسوب نمی‌شوم که هیچ، مثل این عشاق شکست خورده یک نموره تنفر هم احساس می‌کنم.
رای من در دفاع از اخلاق است. حرفم این است که نباید برای دفاع از اخلاق قانون ساخت. در این صورت رعایت اخلاق نیاز به انسان ندارد، یک ماشین اخلاق‌گرا می‌تواند به محض اعلام مصدومیت بازیکن حریف وظیفه‌اش را انجام دهد، ضمانت اجرایی‌اش هم سوت داور. این نوع اخلاق‌مداری فرمالیته فرقی با قانون ندارد. اخلاق وقتی به قانون تبدیل شود خود غیر اخلاقی می‌شود: مثل تمام قوانین که داعیه‌ی رعایت انسان را دارند اما وجودشان به معنی انکار قدرت تشخیص و قضاوت فردی آدم‌هاست.
اخلاق تنها جایی معنا پیدا می‌کند که انسان مختار باشد. به تصمیم آدم ِناچار که نمی شود گفت رعایت اخلاق. این اختیار البته که گاهی باعث اتخاذ مواضع متناقض می‌شود. هر انسانی بسته به موقعیتی که در آن قرار می گیرد تصمیم می‌گیرد و گاهی این تصمیمات یکسان نمی‌شوند چون در موقعیت های یکسانی قرار ندارند. اشتباه این است که برای رفع این تناقض‌ها به دامن "حکم اخلاقی" و قانون آویزان شویم. اخلاق اگر مشمول حکمی کلی شود اختیار قضاوت شخصی را از آدم می‌گیرد.
 (مثل اینکه من با ادعای چپ‌گرایی زیر چتر حکم کلی "مخالفت با هر نوع دخالت نظامی در امور کشورها" برای خودم لم بدهم و خیالم راحت باشد که تکلیفم ـ موضع اخلاقی‌ام ـ تا ابد روشن است. در این صورت اگر ارتش صرب‌ها شروع به نسل کشی وحشایه‌ی یک اقلیت مسلمان در محدوده‌ی کشورش کرد تکلیفم چیست؟ باز هم مخالف دخالت آمریکا و لشگرکشی برای دفاع از آن اقلیت بی دفاع هستم؟  جواب من: خیر. موافقم. حالا اگر همین ارتش «نیکوکار» آمریکا با ادعای گسترش دموکراسی و سرکوب تروریسم صدها هزار بی‌گناه را در افغانستان و عراق کشت چطور؟ جواب من: قطعاً مخالفم. مواضعم متناقض است که باشد. من که ماشین چپ‌گرا نیستم. بر اساس موقعیت موضع‌گیری می‌کنم.)
مخالفان می‌گویند اگر بازیکنی خارج از جریان بازی افتاد و در آستانه‌ی مرگ بود چطور؟ امیدوار باشد بازیکن حریف تشخیص بدهد که او تمارض نمی‌کند؟ جواب من مثبت است. اگر بازیکنان با آگاهی از اینکه هیچ دستی از بالا نمی‌تواند رقیب را وادار به رعایت اخلاق کند جز قضاوت شخص او، وارد زمین شوند پس عواقبش را پذیرفته اند. جنایتی در مرگ بازیکن در حین این بازی احمقانه به خاطر قضاوت اشتباه یا رذالت حریفش نمی‌بینم. اما قطعاً من هم بر اساس قضاوت شخصی ام از هم نوع بودن با بازیکن بی رحم حریف احساس شرم می‌کنم چرا که به صرف انسان بودنش از او انتظار دارم که اگر به وضوح ندید، و شخصاً به یقین نرسید که رقیبش تمارض می‌کند برای رعایت انسان از "حق" خودش بگذرد. من به این می‌گویم اخلاق.